Ömer Günay
Avukat-Maden Mühendisi
ÖZET
Bu çalışma, Çin’in nadir toprak elementleri alanındaki tarihsel gelişimini ve 2021 yılında üç büyük devlet şirketinin birleşmesiyle kurulan China Rare Earth Group’un stratejik önemini incelemektedir. Çin, kaynak temelli kalkınma modelini yüksek teknolojili üretim ve Ar-Ge politikalarıyla destekleyerek küresel nadir toprak zincirinin merkezinde konumlanmıştır.
ANAHTAR KELİMELER
Nadir Toprak Elementleri – Çin – China Rare Earth Group – Ar-Ge – Stratejik Madenler – Sanayi Politikası – SASAC – Ganzhou
1. GİRİŞ
Nadir toprak elementleri (NTE), günümüz yüksek teknoloji ekonomilerinin vazgeçilmez girdilerindendir. Elektrikli araç motorlarından rüzgar türbinlerine, akıllı telefonlardan savunma sanayine kadar geniş bir alanda kullanılan bu elementler, stratejik madenler kategorisinde yer alır. Çin, 1980’lerden itibaren izlediği kaynak temelli sanayi politikasıyla dünya NTE pazarında mutlak lider konumuna yükselmiştir. Bu süreçte yalnızca hammadde üretimi değil, aynı zamanda işleme, ayrıştırma ve ileri malzeme teknolojileri alanlarında da güçlü bir Ar-Ge altyapısı kurulmuştur.
2. TARİHSEL ARKA PLAN: 1980’LERDEN 2000’LERE
1970’lerin sonlarında, Deng Xiaoping’in ekonomik reformlarıyla birlikte Çin’de kaynak tabanlı kalkınma modeli benimsenmiş, Baotou (İç Moğolistan) bölgesi merkezli olarak nadir toprak madenciliği hızla artmıştır. Deng Xiaoping’in 1992’deki ünlü sözü, bu stratejinin özünü yansıtır:
“Orta Doğu’da petrol neyse, Çin’de nadir toprak odur.”
1980–2000 arası dönemde devlet destekli madencilik şirketleri kurulmuş, özellikle Baotou Steel Rare Earth ve Ganzhou Rare Earth işletmeleri ülkenin üretim merkezleri haline gelmiştir. Ancak bu dönemde aşırı üretim, çevre kirliliği ve fiyat savaşları sektörde ciddi sorunlara yol açmıştır.
3. KONSOLİDASYON DÖNEMİ: 2010–2020
2000’lerin sonunda Çin hükümeti, NTE sektöründe dağınık üretim yapısının ekonomik ve çevresel sorunlar yarattığını tespit ederek yeni bir strateji benimsemiştir. Bu çerçevede:
– Üretim kotaları ve ihracat lisansları getirildi,
– Küçük ölçekli özel işletmeler kapatıldı,
– Ar-Ge merkezli büyük devlet işletmeleri desteklendi,
– “Green Mining” ve “Clean Separation” projeleri teşvik edildi.
Aynı dönemde nadir toprak elementlerinin stratejik rezervleri oluşturulmuş ve ulusal stok yönetimi sistemi kurulmuştur.
4. CHINA RARE EARTH GROUP’UN KURULUŞU (2021)
Çin’in nadir toprak stratejisindeki en büyük kurumsal dönüşüm, 23 Aralık 2021’de gerçekleşti. Devlet Konseyi’ne bağlı SASAC (State-owned Assets Supervision and Administration Commission) kararıyla, üç büyük devlet şirketinin nadir toprak faaliyetleri birleştirilerek China Rare Earth Group Co., Ltd. kuruldu.
Birleşen Şirketler:
– China Minmetals Corporation – Hafif nadir toprak üretimi ve işleme alanında faaliyet gösteriyordu.
– Aluminum Corporation of China (CHALCO) – Boksit madenciliği yanında nadir toprak elementlerinin ikincil üretiminde yer aldı.
– Ganzhou Rare Earth Group Co., Ltd. – Güney Çin’deki ağır nadir toprak elementlerinde uzmanlaşmıştı.
Bu birleşmeyle birlikte tek bir ulusal şampiyon şirket oluşturulmuş, Çin’in NTE sektöründeki dağınık yapı merkezileştirilmiştir.
5. AR-GE VE TEKNOLOJİ GELİŞİMİ
Yeni yapı, yalnızca üretim değil bilimsel araştırma ve yenilik boyutunda da yeniden yapılanmayı getirmiştir. China Rare Earth Group bünyesinde:
– Baotou Rare Earth Research Institute,
– Ganzhou Innovation Center,
– Ulusal Nadir Toprak Mühendisliği Teknoloji Araştırma Merkezi gibi birimler oluşturulmuştur.
Bu kurumlar; manyetik malzemeler, optoelektronik ve katalizör uygulamaları, geri dönüşüm teknolojileri ve çevre dostu ayrıştırma teknikleri üzerinde çalışmaktadır. 2023–2025 döneminde grubun yalnızca Ar-Ge harcamaları toplamının 3 milyar yuanı (yaklaşık 420 milyon USD) aştığı bildirilmektedir.
6. ÇİN’İN KÜRESEL LİDERLİĞİ
2024 yılı itibarıyla Çin, dünya nadir toprak üretiminin %70–80’ini, işleme kapasitesinin ise %90’ını kontrol etmektedir. Ayrıca ülke, NTE temelli ürünlerde (ör. NdFeB mıknatıslar) katma değeri yüksek ihracatçı konuma gelmiştir. Bu konum, yalnızca hammadde zenginliğine değil, devlet destekli Ar-Ge politikalarına ve sanayi planlamasına dayanmaktadır.
7. SONUÇ
Çin’in nadir toprak elementleri politikası, klasik bir hammadde stratejisinden çok bilim, teknoloji ve devlet koordinasyonu ekseninde şekillenmiştir. 1980’lerden 2020’lere uzanan bu süreçte Çin, yalnızca maden üreten değil, bilgi üreten ve teknolojiyi yöneten bir aktöre dönüşmüştür. China Rare Earth Group’un kuruluşu, bu dönüşümün kurumsal simgesidir: doğal kaynakların stratejik yönetimi ile bilimsel yeniliğin birleştiği bir “devlet-sanayi sentezi”dir.
