MADEN HUKUKUNDA MADEN RUHSATI
Son günlerde , maden ruhsatı alanı ile çakışan imar düzenlemeleri veya maden ruhsatı ile çakışan taşınmaz tarihi eserler gerekçe gösterilerek maden ruhsat alanlarının mahkeme kararı ile küçültüldüğüne şahit olunmaktadır. Oysa ki, Anayasa 168 “Tabii servetler ve kaynaklar Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. Bunların aranması ve işletilmesi hakkı Devlete aittir. Devlet bu hakkını belli bir süre için, gerçek ve tüzelkişilere devredebilir. Hangi tabii servet ve kaynağın arama ve işletmesinin, Devletin gerçek ve tüzelkişilerle ortak olarak veya doğrudan gerçek ve tüzelkişiler eliyle yapılması, kanunun açık iznine bağlıdır. Bu durumda gerçek ve tüzelkişilerin uyması gereken şartlar ve Devletçe yapılacak gözetim, denetim usul ve esasları ve müeyyideler kanunda gösterilir.” Şeklindedir.
Düzenleme de, madenlerin ,tabii servet ve kaynak olduğu kabulü ile ,bunların arama ve işletmesinin devlet tarafından yapılmasının kural olarak kabul edildiği görülmektedir.
Kuralın istisnası olarak da , devletin maden arama ve üretimini gerçek ve tüzel kişilerce de yaptırabileceği anlaşılmaktadır. Ancak bunun için kanunun açık izni aranmaktadır.
Kanunun açık izni ise Maden Kanunu’nun 3 .maddesinde
“Ruhsat: Madenlerin aranması ve işletilmesi için yönetmelikte belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde Genel Müdürlükçe verilen belge”
Arama Ruhsatı : Belirli bir alanda maden arama faaliyetlerinde bulunulabilmesi için verilen yetki belgesi.
İşletme Ruhsatı : İşletme faaliyetlerinin yürütülebilmesi için verilen yetki belgesi” olarak tanımlanmaktadır.
Bu çerçevede , devlete ait maden arama ve işletme hakkının ,devlet dışında bir gerçek veya tüzel kişi kişiye maden ruhsatı vererek ,ruhsat sahibin yetkilendirilmesi şeklinde gerçekleştirildiği anlaşılmaktadır.
Ruhsat sahibinin ya da yetki sahibinin maden ruhsatı ile hangi yetkilere sahip olduğu veya yetkinin çerçevesi nasıl belirlenecektir?
İlk sınırlama madenin cinsi ile ilgilidir. Maden Kanununda V Grup maden vardır. Maden ruhsatı ,ruhsattta yazan madenin ruhsat gurubu dışında başka bir maden ruhsat grubu ile ilgili olarak hak doğurmaz. Diğer bir yetki sınırlandırması ise süre ile ilgilidir. Maden ruhsatlarının arama ruhsatları 2 en fazla 7 ve işletme ruhsatları işletme projesine bağlı olarak 10 yıldır. Başlangıç ve bitiş tarihleri ruhsat üzerinde bellidir. Bu nedenle ,maden ruhsatına bağlı yetki ,maden ruhsat süresi ile sınırlıdır.
Diğer bir sınırlandırma ise , alan sınırlandırmasıdır. Arama veya üretim yapılacak alan, ülke koordinat sistemine bağlı olarak belirlenmektedir.
I. Grup (b) bendi madenlerde 50 hektarı, II. Grup (a) ve (c) bendi madenlerde 100 hektarı geçmeyecek şekilde doğrudan işletme ruhsatı; II. Grup (b) bendi madenlerde 100 hektarı, III. Grup madenlerde 500 hektarı, IV. Grup madenlerde 2.000 hektarı geçmeyecek şekilde ve tamamı denizlerde verilen III. ve IV. Grup madenlerde 50.000 hektarı geçmeyecek şekilde arama ruhsatı düzenlenir. V. Grup madenlerde 1.0 hektarı geçmeyecek şekilde arama ruhsatı düzenlenir.
Maden ruhsatının üzerinde de bulunan bu bilgilere göre ,maden ruhsatı ile kazanılan yetki madenin cinsi, alanı ve süre ile sınırlandırılmıştır.
Diğer yandan gerek maden arama ve gerekse maden üretimi bir faaliyeti gerektirir. Yapılacak bu faaliyetin içeriği ise maden aramalarında ,maden arama projesi; maden işletme ruhsatlarında ,işletme projesinde açıklanır.
Yönetmelikte ki düzenleme
“Maden arama projesi: Arama ruhsat sahasında bir termin planı dahilinde, ekonomik olarak işletilebilecek bir maden yatağı bulabilmek için arama süresi boyunca yapılacak olan arama faaliyetlerini ve bu faaliyetlerin gerçekleştirilmesine yönelik yatırım bilgilerini ve mali yeterliliği içeren Ek-8’de yer alan projeyi ifade eder.” Şeklinde olup;
“Maden işletme projesi: Rezervi üç boyutlu olarak belirlenen bir maden yatağındaki madeni, bir termin planı dahilinde, teknolojik ve ekonomik olarak işletilmesi ile çevresel önlemleri alarak madenin kapanma sonrası rehabilitasyon planlamasını içeren Ek-13’te yer alan temel ve detay mühendislik projesini ifade eder.
Şeklindedir.
Sonuç olarak ,maden ruhsatı ,maden arama/işletme projesinde somutlaşır. Maden ruhsatı ile statü kazanan ruhsat sahibi, arama/işletme projesini hayata geçirmek üzere yetki almıştır.
Diğer yandan , maden arama/işletme projesinin MAPEG’den onaylanması ile ,ruhsat sahibi, projede gösterilen yetki çerçevesinde MAPEG’e karşı ,yatırım ve üretim taahhüdünde bulunmaktadır. Ruhsat sahibi, yasal izinleri alacak ve projeye uygun faaliyet ile,yatırım ve üretim taahhüdünü yerine getirecektir.
Yapılan açıklamalardan da anlaşılacağı üzere, maden ruhsatı bir yetkilendirmedir ve maden arama/işletme projesi projenin hayata geçirilebilmesi için bir bütün olarak ele alınması gerekir.
Maden ruhsatının ayrılmaz parçası olan ve yetkiden beklenen sonuç belgesi niteliğinde ki arama/işletme projesi projesi bölünemez. Çünkü proje bir ekonomik bütünlüğü ifade eder. Maden projelerinin ,ruhsat sahibi dışında ,süresinin değiştirilmesi, proje sınırlarının tadili, herhangi bir nedenle engellenmesi veya gerçekleştirememesi, projenin ekonomik bütünlüğünü bozar. Projenin süresinin aynı zamanda ruhsat süresi olması, projenin alanın ,ruhsat alanı olması ve çalışılacak maden cinsi, ruhsatta gösterilen madenin cinsi olması sebebi ile maden ruhsatı ekonomiklik gerekçesi dışında değiştirilemez.
Bu nedenlerle maden ruhsatından doğan haklar bölünemez sonucunu çıkarabiliriz. Nitekim Maden Kanunun 5 . Maddesinde “…Madenler üzerinde tesis olunan ilk müracaat (takaddüm), arama ruhsatı, buluculuk, görünür rezerv geliştirme ve işletme ruhsatı haklarının hiçbiri hisselere bölünemez. Her biri bir bütün hâlinde muameleye tabi tutulur…” şeklinde kurala bağlanmış ve maden ruhsatlarının bir bütün halinde muameleye tutulacağı emredici hüküm olarak düzenlenmiştir.
Bu nedenle , maden ruhsatı alanı ile çakışan imar düzenlemeleri veya maden ruhsatı ile çakışan taşınmaz tarihi eserler gerekçe gösterilerek maden ruhsat alanlarının mahkeme kararı ile küçültülmesi kararları hukuka aykırıdır.
