MADEN SATIM SÖZLEŞMELERİ

Maden Satım Sözleşmeleri: Genel Bakış

Maden satım sözleşmeleri, madenlerin ( bakır, kömür, endüstriyel mineraller vb.) satışını düzenleyen ve tarafların hak/yükümlülüklerini belirleyen hukuki metinlerdir. Bu sözleşmeler, genellikle uzun vadeli ve yüksek değerli işlemleri kapsadığından titizlikle hazırlanmalıdır. İşte temel unsurlar ve dikkat edilmesi gerekenler:

1. Sözleşmenin Temel Unsurları

Taraflar

• Satıcı: Madenin mülkiyet/devir hakkına sahip şahıs veya şirket (örneğin, maden işletme ruhsatı sahibi). Türkiye’de madenler devletin hüküm ve tasarrufu altındadır; satıcının ruhsat/izin belgelerinin varlığı esastır.)
• Alıcı: Madeni satın alacak kişi veya kurum.

Konu

• Satışa konu olan madenin türü (bakır cevheri, linyit kömürü vb.), fiziksel/kimyasal özellikleri (tenör, nem oranı, safsızlık).

Kalite Şartları

• Analiz yöntemleri (örneğin, XRF testi) ve uyumsuzluk durumunda yaptırımlar.

Miktar ve Teslimat

• Tonaj, metreküp vb. birimlerle miktar.
• Teslimat yeri (maden ocağı, liman, fabrika) ve Incoterms 2020 şartları (Uluslarası Ticaret Odası’nin ithalat ve ihracatta teslim şekilleri üzerine oluşturduğu kavramların ”International Commercial Terms” ün kısaltılmış ismidir. CIF, FOB vb.).
• Sevkiyat takvimi ve gecikme cezaları.

Fiyatlandırma ve Ödeme

• Sabit fiyat, LME (Londra Metal Borsası) endeksli fiyat veya formül bazlı hesaplama.
• Ödeme koşulları (peşin, vadeli, akreditif) ve döviz cinsi (USD, EUR).
• Royalti/Telif: Maden kaynağına bağlı ek ödemeler (özellikle devletle yapılan sözleşmelerde).

Yasal Uyum

• 3213 Sayılı Maden Kanunu ve ilgili yönetmeliklere uygunluk.
• Vergi ve resim yükümlülükleri (KDV, özel tüketim vergisi).
• Bazı durumlarda ÇED raporu, çevre izinleri, ihracat/ithalat lisansları.

2. Özel Şartlar ve Riskler

Uzun Vadeli Tedarik

5-10 yıllık sözleşmelerde fiyatın enflasyona veya piyasa dalgalanmalarına endekslenmesi.

Force Majeure (Mücbir Sebep)

Deprem, grev, savaş gibi durumlarda sözleşmenin askıya alınması.

Kalite Anlaşmazlıkları

Bağımsız laboratuvar tespiti ve uyuşmazlık çözüm mekanizmaları.

Türkiye’ye Özgü Riskler

• Maden arama/işletme ruhsatlarının iptal riski (çevre düzenlemeleri nedeniyle).
• Yerel yönetimlerin izin süreçlerindeki gecikmeler.

3. Hukuki Koruma ve Tavsiyeler

Garanti ve Sorumluluklar

• Satıcı, madenin üçüncü şahıs haklarından arındırıldığını taahhüt etmeli.
• Alıcı, teslimattan sonraki hasarlar için sigorta yaptırmalı.

Uyuşmazlık Çözümü

• Tahkim (ICC, ISTAC) veya Türk mahkemelerinde dava (örneğin, Ankara Ticaret Mahkemesi).

Gizlilik

Maden rezerv bilgilerinin paylaşımında NDA (gizlilik anlaşması) şartı.

4. Örnek Madde Taslağı

“Madde 5 – Kalite Kontrolü: Satıcı, sevkiyat öncesinde XRF analizi yapacak ve %Cu tenörü en az %18 olmalıdır. Uyumsuzluk halinde, alıcı malı reddedebilir veya fiyat %5 oranında düşürülür.”

Sonuç (Genel)

Maden satım sözleşmeleri, maden hukuku uzmanları ve jeoloji mühendisleriyle birlikte hazırlanmalıdır. Türkiye’de Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın mevzuatı sürekli takip edilmeli, sözleşmelerde esneklik ve risk paylaşımı ön planda tutulmalıdır.

Maden satış sözleşmelerinde satıcı, madenin mülkiyetini veya devir hakkını elinde bulunduran ve bu hakkı alıcıya aktarmayı taahhüt eden tarafı temsil eder. Satıcı, genellikle maden işletme ruhsatı sahibi bir şirket, devlet kurumu veya özel mülkiyet sahibi olabilir. Satıcının hakları, yükümlülükleri ve dikkat etmesi gereken kritik konular şunlardır:

Satıcının Rolü ve Sorumlulukları

1. Satıcının Hukuki Statüsü ve Yetkisi

Ruhsat ve İzinler

• Satıcı, madenin çıkarılması ve satışı için 3213 Sayılı Maden Kanunu ve ilgili yönetmeliklere uygun şekilde ruhsat/izin belgelerine sahip olmalıdır.
• Özellikle Türkiye’de madenler devletin hükümranlığı altında olduğundan, satıcının “maden işletme ruhsatı” veya “devir izni” bulunması zorunludur.
• Örnek: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’ndan alınan ruhsatların geçerlilik süresi ve kapsamı kontrol edilmeli.

Mülkiyet ve Devir Yetkisi

• Satıcı, madenin mülkiyetini veya devir hakkını üçüncü kişilere karşı temiz (üzerinde haciz, rehin vb. olmayan) bir şekilde devredebileceğini taahhüt etmelidir.
• Risk: Ruhsatın iptal edilmesi veya maden sahasında üçüncü kişilerin hak iddia etmesi durumunda satıcı sorumlu tutulabilir.

2. Satıcının Temel Yükümlülükleri

Madde ve Kalite Taahhütü

• Satıcı, sözleşmede belirtilen madenin kimyasal/fiziksel özelliklerini (tenör, nem, safsızlık oranı) sağlamakla yükümlüdür.
• Örnek: “Bakır cevheri %Cu oranı en az %18 olacaktır” gibi şartlar belirlenmeli ve laboratuvar analiziyle kanıtlanmalı.

Teslimat ve Sevkiyat

• Teslimatın yeri, zamanı ve koşulları (Incoterms 2020) net olarak tanımlanmalı.
• Önemli: Gecikme veya eksik teslimat durumunda satıcıya uygulanacak cezalar (örneğin, günlük gecikme bedeli) açıkça belirtilmeli.

Yasal Uyum ve Çevre Düzenlemeleri

• Satıcı, ÇED raporu, çevre izinleri ve emisyon limitlerine uygunluğu sağlamalı.
• Türkiye’de Risk: Çevre düzenlemelerine aykırılık nedeniyle ruhsat iptali veya idari para cezası riski.

3. Satıcının Hakları

Ödeme Güvencesi

• Satıcı, ödemenin zamanında ve tam olarak yapılmasını talep edebilir. Ödeme şekli (akreditif, avans, peşin) sözleşmede belirtilmeli.
• Örnek: “Alıcı, malın yükleme belgesinin ibrazı üzerine 30 gün içinde ödemeyi SWIFT ile gerçekleştirecektir.”

Fiyatlandırma Mekanizması

• Satıcı, fiyatın piyasa koşullarına endekslenmesini (LME, İstanbul Maden Borsası) veya enflasyona göre revize edilmesini talep edebilir.
• Uzun Vadeli Sözleşmelerde: “Fiyat, her yıl TÜFE (Tüketici Fiyat Endeksi) artış oranında güncellenecektir” gibi maddeler eklenebilir.

Force Majeure (Mücbir Sebep)

• Deprem, yangın, grev gibi öngörülemeyen durumlarda satıcının sorumluluğunun kalkması veya teslimatın ertelenmesi.

4. Satıcı İçin Riskler

Ruhsat İptali

• Çevre düzenlemeleri, idari ihlaller veya siyasi kararlar nedeniyle ruhsatın iptal edilmesi halinde sözleşme feshedilebilir ve satıcı tazminat ödemek zorunda kalabilir.

Kalite Anlaşmazlıkları

• Alıcının madeni reddetmesi veya fiyat indirimi talebiyle karşılaşma riski.
• Çözüm: Bağımsız laboratuvar analizi ve sözleşmede “kabul kriterleri”nin net tanımlanması.

Vergi ve Mali Yükümlülükler

• Satıştan doğan KDV, kurumlar vergisi veya ihracat/ithalat vergilerinin eksik hesaplanması.

5. Satıcıyı Korumak İçin Hukuki Önlemler

Teminat ve Garantiler

• Alıcıdan teminat mektubu veya avans ödeme talep edilmesi.
• “Satıcı, madenin üçüncü kişi haklarından arındırıldığını garanti eder” gibi hükümler.

Gizlilik ve Veri Koruma

• Maden rezerv bilgilerinin paylaşılması durumunda gizlilik anlaşması (NDA) imzalanması.

Uyuşmazlık Çözümü

• Anlaşmazlıkların tahkim (ICC, ISTAC) yoluyla çözülmesi veya Türk mahkemelerinde dava açılması.
• Örnek: “Taraflar arasında çıkacak uyuşmazlıklarda İstanbul Tahkim Merkezi (ISTAC) yetkilidir.”

6. Satıcıya Öneriler

Hukuki Danışmanlık

• Maden hukuku uzmanı ve maden mühendisiyle sözleşme taslağını gözden geçirin.

Ruhsat ve İzinlerin Güncelliği

• Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile iletişim halinde olun.

Risk Paylaşımı

• Fiyat dalgalanmaları veya teslimat gecikmelerinde riskin alıcıyla paylaşılması için esnek maddeler ekleyin.

Sigorta

• Sevkiyat sırasında oluşabilecek hasarlar için nakliye sigortası yaptırın.

Alıcının Rolü ve Sorumlulukları

Maden satım sözleşmelerinde alıcı, madeni satın almayı taahhüt eden ve sözleşmeden doğan yükümlülükleri üstlenen tarafı ifade eder. Alıcı, genellikle sanayi şirketleri, ihracatçılar veya rafineriler gibi madeni işleyecek veya ticaretini yapacak kuruluşlar olabilir. Alıcının hakları, sorumlulukları ve dikkat etmesi gereken kritik hususlar şunlardır:

1. Alıcının Hukuki Statüsü ve Yükümlülükleri

Yasal Kapasite

• Alıcı, sözleşme imzalama yetkisine sahip olmalıdır (örneğin, tüzel kişi ise yetkili temsilci belgesi).
• İthalat/ihracat yapılıyorsa, gümrük lisansı ve ilgili izinler alınmalıdır.

Ödeme Yükümlülüğü

• Alıcı, sözleşmede belirlenen fiyatı ve ödeme koşullarını (peşin, vadeli, akreditif) eksiksiz yerine getirmekle yükümlüdür.
• Örnek: “Alıcı, malın teslimi sonrası 15 iş günü içinde ödemeyi USD cinsinden SWIFT ile gerçekleştirecektir.”

Teslimat ve Kabul

• Alıcı, madenin sözleşmede belirtilen teslimat yerinde (liman, fabrika vb.) ve Incoterms 2020 kurallarına uygun şekilde teslim alınmasını sağlamalıdır.
• Önemli: Fiziksel/kimyasal özelliklerin uygunluğunu kontrol etmek için kalite kontrol süreci başlatmalıdır.

2. Alıcının Hakları

Kalite ve Miktar Uygunluğu

• Alıcı, madenin sözleşmede belirtilen tenör, nem oranı veya saflık kriterlerini karşılamadığı durumda reddetme veya fiyat indirimi talep etme hakkına sahiptir.
• Örnek: “Bakır cevherinin %Cu oranı %18’in altındaysa, alıcı ton başına fiyattan %10 indirim talep edebilir.”

Bilgi Edinme Hakkı

• Satıcıdan madenin çıkarıldığı sahanın ruhsat belgelerini, ÇED raporunu ve analiz sonuçlarını talep edebilir.
• Türkiye’de: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın ruhsat sorgulama sisteminden doğrulama yapılabilir.

Force Majeure (Mücbir Sebep)

• Savaş, doğal afet veya hükümet kararları nedeniyle teslimatın aksaması halinde sözleşmeyi askıya alma veya feshetme hakkı.

3. Alıcı İçin Riskler

Kalite Uyuşmazlıkları

• Satıcının analiz sonuçlarıyla fiili teslimat arasında fark olması (örneğin, düşük tenör).
• Çözüm: Bağımsız bir laboratuvarın örnekleme ve analiz sürecine dahil edilmesi.

Teslimat Gecikmesi

• Üretim veya lojistik aksaklıklar nedeniyle madenin zamanında ulaşmaması.
• Korunma Yolu: Sözleşmeye “gecikme cezası” maddesi eklenmesi.

Yasal ve Çevresel Riskler

• Satıcının ruhsatının iptal edilmesi veya çevre mevzuatına aykırılık nedeniyle madenin el konulması.
• Türkiye’de: Maden sahalarında yerel halkın protestoları veya idari yaptırımlar.

4. Alıcıyı Korumak İçin Hukuki Önlemler

Kalite Garantisi

• Satıcının, madenin sözleşmeye uygunluğunu garanti eden bir madde eklenmesi.
• Örnek: “Satıcı, her sevkiyat öncesinde ISO 17025 akrediteli bir laboratuvarda analiz yaptıracaktır.”

Teminat ve Avans

• Satıcıdan performans teminat mektubu veya ön ödeme avansı talep edilmesi.
• Örnek: “Sözleşme bedelinin %10’u, sözleşme imzalandığında avans olarak ödenecektir.”

Gizlilik ve Rekabet Yasağı

• Maden kaynağına ilişkin bilgilerin üçüncü kişilerle paylaşılmasını engelleyen gizlilik anlaşması (NDA).

5. Alıcıya Öneriler

1. Hukuki ve Teknik Danışmanlık: Maden hukuku avukatı ve jeoloji mühendisiyle sözleşme şartlarını gözden geçirin.
2. Due Diligence (Ön Araştırma): Satıcının ruhsatlarını, çevre izinlerini ve finansal durumunu kontrol edin.
3. Fiyat Endeksleme: Uzun vadeli sözleşmelerde fiyatı LME (Londra Metal Borsası) veya TÜFE’ye endeksleyin.
4. Sigorta: Nakliye sırasındaki riskleri karşılamak için deniz/karayolu sigortası yaptırın.
5. Alternatif Tedarikçi: Satıcının iflası veya teslimat yapamaması durumuna karşı yedek tedarikçi belirleyin.

Örnek Madde (Alıcı Lehine)

“Madde 7 – Kabul ve Reddetme: Alıcı, madenin tesliminden sonra 10 iş günü içinde kalite kontrol yapabilir. Uyumsuzluk halinde, malı reddetme veya fiyat indirimi talep etme hakkına sahiptir. Reddedilen malların nakliye masrafları satıcıya aittir.”

Sonuç (Alıcı Açısından)

Maden satım sözleşmelerinde alıcı, ödeme ve kabul süreçlerini titizlikle yönetmeli, satıcının yasal ve teknik yeterliliğini araştırmalıdır. Türkiye’deki dinamik maden mevzuatı ve çevre düzenlemeleri dikkate alınmalı, sözleşmelerde risk paylaşımı ve şeffaf hükümler öne çıkarılmalıdır. Uyuşmazlık durumunda tahkim veya uzlaştırma gibi alternatif çözüm yolları tercih edilebilir.

Sözleşmenin Konusu: Satılan Maden

Maden satım sözleşmelerinin temelini, sözleşmenin konusu olan maden oluşturur. Sözleşmede “konu”, satılan madenin türü, fiziksel/kimyasal özellikleri, miktarı ve hukuki durumu gibi unsurlarla net bir şekilde tanımlanmalıdır. Bu tanımlama, tarafların hak ve yükümlülüklerinin sınırlarını belirler ve uyuşmazlıkların önlenmesi için kritik öneme sahiptir. İşte detaylar:

1. Sözleşmenin Konusunu Oluşturan Unsurlar

A. Madenin Türü ve Özellikleri

• Madenin Adı ve Sınıfı: Satışa konu olan madenin türü (altın, bakır, kömür, krom, bor, mermer vb.) ve sınıfı (cevher, konsantre, işlenmiş ürün) belirtilmelidir.
• Örnek: “Sözleşmenin konusu, Elazığ Maden sahasından çıkarılan %18 Cu tenörlü bakır cevheridir.”
• Fiziksel/Kimyasal Özellikler: Tenör (metal oranı), nem oranı, safsızlık (örneğin, arsenik veya kükürt içeriği), yoğunluk gibi teknik kriterler açıkça yazılmalıdır.
• Örnek: “Kömürün alt ısıl değeri 5.500 kcal/kg’dan az olmayacaktır.”

B. Miktar ve Birim

• Toplam Miktar: Tonaj, metreküp veya adet gibi birimlerle ifade edilir.
• Örnek: “Yıllık 50.000 ton linyit kömürü satışı.”
• Tolerans Aralığı: Teslimatta kabul edilebilir miktar sapmaları (±%5 gibi) belirtilmelidir.

C. Hukuki Durum ve Mülkiyet

• Ruhsat ve İzinler: Madenin çıkarıldığı sahanın ruhsat numarası, ruhsat sahibi ve ruhsat süresi belirtilmeli.
• Türkiye’de madenler devlet hükümranlığı altında olduğundan, satıcının 3213 Sayılı Maden Kanunu’na uygun ruhsat/izin belgeleri eklenmeli.
• Mülkiyet Teminatı: Satıcı, madenin üzerinde üçüncü kişi hakları (rehin, haciz) bulunmadığını taahhüt etmeli.

2. Sözleşmede Yer Alması Gereken Konuya İlişkin Şartlar

A. Kalite Kontrol ve Uygunluk

• Analiz Yöntemleri: Hangi laboratuvarların (ISO 17025 akrediteli) ve analiz tekniklerinin (XRF, ICP-OES) kullanılacağı belirtilmeli.
• Uyumsuzluk Halleri: Kalite kriterlerinin karşılanmaması durumunda alıcının reddetme, fiyat indirimi veya tazminat talep etme hakkı tanımlanmalı.
• Örnek Madde: “Tenör %18’in altındaysa, alıcı ton başına fiyattan %8 indirim talep edebilir.”

B. Teslimat ve Sevkiyat

• Teslimat Yeri: Maden ocağı, liman, fabrika vb. net olarak belirtilmeli.
• Örnek: “Teslimat, Mersin Limanı’nda FOB (Incoterms 2020) koşullarıyla yapılacaktır.”
• Sevkiyat Takvimi: Teslimat tarihleri ve gecikme durumunda uygulanacak gecikme cezaları (günlük %0,1 gibi).

C. Fiyatlandırma ve Ödeme

• Fiyat Belirleme Mekanizması: Sabit fiyat, borsa endeksi (LME), veya formül bazlı hesaplama (örneğin, “LME bakır fiyatı + %5 prim”).
• Ödeme Şartları: Peşin, akreditif veya vadeli ödeme detayları (örneğin, “Malın yükleme belgesi ibrazında 30 gün vadeli”).

3. Yasal Uyum ve Riskler

A. Türkiye’ye Özgü Yasal Zorunluluklar

• ÇED Raporu ve Çevre İzinleri: Maden çıkarımı için Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’ndan alınan ÇED Olumlu Kararı zorunludur.
• Vergi ve Resimler: Maden satışında KDV (%18), özel tüketim vergisi (varsa) ve ihracat/ithalat vergileri dikkate alınmalı.

B. Riskler ve Çözümler

• Kalite Anlaşmazlıkları: Bağımsız bir eksperin analiz yapması ve sonucun bağlayıcı olması.
• Ruhsat İptali: Sözleşmeye “ruhsat iptali durumunda sözleşmenin feshi” maddesi eklenmeli.
• Force Majeure (Mücbir Sebep): Deprem, grev veya yasal değişiklikler gibi durumlarda tarafların sorumluluktan muafiyeti.

4. Örnek Sözleşme Maddeleri

Madde 3 – Konu ve Özellikler
“Satılan maden, Kütahya Tavşanlı sahasından çıkarılan, en az %52 SiO₂ içeren kuvars kumudur. Toplam miktar 20.000 ton olup, ±%5 toleransla teslim edilecektir. Kalite kontrolü, İstanbul’daki X Laboratuvarı’nda XRF yöntemiyle yapılacaktır.”

Madde 5 – Teslimat ve Fiyat
“Teslimat, İzmir Limanı’nda CIF (Incoterms 2020) koşullarıyla gerçekleşecektir. Fiyat, LME bakır fiyatının 3 aylık ortalaması üzerinden %2 primle hesaplanacaktır.”

5. Pratik Tavsiyeler

1. Teknik ve Hukuki Destek: Maden hukuku avukatıyla sözleşmeyi hazırlayın.
2. Şeffaf Tanımlamalar: Madenin tüm özelliklerini teknik raporlarla destekleyin.
3. Sigorta: Nakliye sırasındaki riskler için all-risk sigortası yaptırın.
4. Mevzuat Takibi: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’nın yönetmelik değişikliklerini düzenli kontrol edin.

Sonuç (Konu Açısından)

Maden satım sözleşmelerinde “sözleşmenin konusu”, tarafların temel yükümlülüklerini ve risklerini belirleyen en kritik unsurdur. Madenin türü, kalitesi, miktarı ve hukuki durumu eksiksiz tanımlanmalı, Türkiye’deki mevzuata uygunluğu garanti altına alınmalıdır. Uyuşmazlıkları önlemek için kalite kontrol mekanizmaları ve alternatif çözüm yolları (tahkim) sözleşmeye eklenmelidir.

Sözleşmede Miktar

Maden satım sözleşmelerinde miktar, satışa konu olan madenin ölçülebilir birimlerle (ton, metreküp, adet vb.) ifade edilen hacmini veya ağırlığını tanımlar. Miktar, tarafların temel yükümlülüklerini belirleyen ve uyuşmazlıkların önlenmesi için netlik gerektiren kritik bir unsurdur. İşte miktara ilişkin detaylar:

1. Miktarın Tanımlanması

Birim ve Ölçüm Yöntemi

• Madenin türüne göre uygun birim seçilmeli (örneğin, kömür için ton, mermer için metreküp).
• Ölçüm yöntemi (brüt ağırlık, net ağırlık, hacim ölçümü) açıkça belirtilmelidir.
• Örnek: “Satışa konu maden, brüt ağırlık üzerinden 100.000 ton linyit kömürüdür.”

Tolerans Aralığı

• Teslimatta kabul edilebilir sapma oranı (±%5 gibi) belirlenmeli.
• Örnek: “Miktar, sözleşmede belirtilen 50.000 ton ±%3 toleransla teslim edilecektir.”

2. Miktarın Belirlenmesinde Kullanılan Yöntemler

Fiziksel Ölçüm

• Tartı belgeleri (liman veya maden ocağında resmi tartım), hacim hesaplamaları (3D tarama).
• Önemli: Ölçümün tarafsız bir üçüncü kurum (TSE akrediteli firmalar) tarafından yapılması.

Numune Alma ve Hesaplama

• Varsayılan yoğunluk veya tenör üzerinden matematiksel hesaplama (örneğin, “1 metreküp maden = 2,5 ton”).

3. Miktara İlişkin Riskler ve Çözümler

A. Riskler

• Eksik veya Fazla Teslimat: Alıcı, sözleşmede belirtilen miktarın altında veya üstünde teslimatla karşılaşabilir.
• Ölçüm Hataları: Tartı sistemlerindeki teknik arızalar veya örnekleme hataları.
• Üretim Kapasitesi ve Stok Yetersizliği: Satıcının madeni sözleşmede taahhüt ettiği miktarda çıkaramaması.

B. Çözümler

• Tolerans Maddesi: Taraflar, kabul edilebilir sapma oranını ve bu durumda nasıl davranılacağını sözleşmeye eklemeli.
• Örnek: “Miktar ±%5’ten fazla saparsa, alıcı fazla kısmı reddedebilir veya eksik kısım için tazminat talep eder.”
• Bağımsız Denetim: Ölçüm ve tartımın tarafsız bir denetçi (örn., SGS, Bureau Veritas) tarafından yapılması.
• Cezai Şartlar: Eksik teslimat durumunda satıcının gecikme faizi veya tazminat ödemesi.

4. Miktarın Teslimat ve Ödemeye Etkisi

Kısmi Teslimat

• Sözleşmede kısmi sevkiyata izin verilip verilmeyeceği belirtilmeli.
• Örnek: “Satıcı, yıllık 100.000 tonu aylık 8.500 tonluk partiler halinde teslim edebilir.”

Ödeme Mekanizması

• Ödemenin gerçekleşen teslimat miktarı üzerinden yapılması.
• Örnek: “Alıcı, her parti teslimat sonrası 15 gün içinde o parti için ödemeyi yapar.”

5. Türkiye’ye Özgü Yasal Hususlar

Maden Kanunu ve İzinler

• 3213 Sayılı Maden Kanunu’na göre, satıcının ruhsat kapsamında belirlenen yıllık üretim kotasını aşmaması gerekir.

Vergi ve Bildirimler

• Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’na üretim miktarının düzenli bildirilmesi zorunluluğu.

6. Örnek Sözleşme Maddeleri

Madde 4 – Miktar ve Teslimat
“Satıcı, sözleşme süresince toplam 200.000 ton manyezit cevherini ±%5 toleransla teslim edecektir. Teslimatlar, aylık 20.000 tonluk partiler halinde ve İskenderun Limanı’nda FOB koşullarıyla yapılacaktır. Her partinin ağırlığı, limandaki resmi tartım belgesiyle kanıtlanacaktır.”

Madde 6 – Eksik Teslimat
“Satıcı, taahhüt edilen miktarın %95’inden azını teslim ederse, eksik kısım için alıcıya ton başına 50 USD tazminat öder.”

7. Pratik Tavsiyeler

1. Net Tanımlamalar: “Brüt/net ağırlık”, “hacim” gibi terimleri teknik raporlarla destekleyin.
2. Ölçüm Protokolü: Tartımın hangi aşamada (yükleme öncesi/sonrası) ve kimin gözetiminde yapılacağını belirleyin.
3. Sigorta: Nakliye sırasında kayıp veya hasar olması durumunda sigorta kapsamını netleştirin.
4. Stok ve Üretim Planlaması: Satıcı, üretim kapasitesini gerçekçi şekilde taahhüt etmeli; alıcı, alternatif tedarikçi planlamalı.

Sonuç (Miktar Açısından)

Maden satım sözleşmelerinde miktar, hem finansal hem de hukuki risklerin yönetimi için titizlikle ele alınmalıdır. Taraflar, ölçüm yöntemlerini, toleransları ve cezai şartları açıkça tanımlayarak anlaşmazlıkları önleyebilir. Türkiye’deki mevzuat ve uluslararası ticaret kuralları (Incoterms) dikkate alınarak hazırlanan sözleşmeler, tarafların menfaatlerini koruyacaktır.

Sözleşmede Teslimat

Maden satım sözleşmelerinde teslimat, satıcının madeni alıcıya fiziksel olarak devrettiği süreci ve bu süreçle ilgili koşulları ifade eder. Teslimat şartları, tarafların risk ve maliyet paylaşımını belirleyen en kritik unsurlardan biridir. İşte detaylar:

1. Teslimatın Temel Unsurları

A. Teslimat Yeri ve Yöntemi

• Teslimat Yeri: Maden ocağı, liman, alıcının fabrikası veya belirlenen bir depo gibi net bir lokasyon belirtilmelidir.
• Örnek: “Teslimat, Kütahya Tavşanlı maden sahasında EXW (Ex-Works) koşullarıyla yapılacaktır.”
• Teslimat Şekli: Incoterms 2020 kurallarına göre belirlenir (FOB, CIF, DAP, EXW vb.). Bu kurallar, riskin ne zaman devredildiğini, nakliye ve sigorta masraflarını kimin üstlendiğini tanımlar.
• Örnek: “Teslimat, Mersin Limanı’nda FOB (Free On Board) koşullarıyla gerçekleşecek; yükleme sonrası risk ve masraflar alıcıya geçecektir.”

B. Teslimat Zamanı

• Teslimat Takvimi: Parti teslimatları veya tek seferde teslimat için net tarihler belirlenmeli.
• Örnek: “Toplam 100.000 ton kömür, 12 aylık sürede aylık 8.500 tonluk partiler halinde teslim edilecektir.”
• Gecikme Cezaları: Satıcının zamanında teslimat yapmaması durumunda uygulanacak yaptırımlar (örneğin, geciken her ton için 10 USD ceza).

2. Teslimat Sürecinde Tarafların Sorumlulukları

A. Satıcının Yükümlülükleri

• Ambalajlama ve Yükleme: Madeni nakliyeye uygun şekilde paketlemek ve belirlenen teslimat yerinde yüklemek.
• Belge Temini: Sevk irsaliyesi, analiz sertifikası, menşe belgesi gibi evrakları sağlamak.

B. Alıcının Yükümlülükleri

• Nakliye ve Lojistik: FOB/CIF gibi koşullara bağlı olarak taşıma ve sigorta masraflarını üstlenmek.
• Teslim Alma ve Kontrol: Madeni belirtilen sürede teslim almak ve kalite/miktar uygunluğunu denetlemek.

3. Riskler ve Çözüm Önerileri

A. Riskler

1. Taşıma Sırasında Hasar veya Kayıp: Nakliye sırasında madenin zarar görmesi veya kaybolması.
2. Gecikmeler: Üretim aksaklıkları, lojistik sorunlar veya belge eksiklikleri nedeniyle teslimatın gecikmesi.
3. Yasal Engeller: Gümrük prosedürleri, çevre izinlerinin eksikliği veya yerel yönetimlerin engellemeleri.

B. Çözümler

• Sigorta: Nakliye sırasındaki riskler için “all-risk” sigortası yapılması.
• Cezai Şartlar: Gecikme veya eksik teslimat durumunda tazminat maddeleri eklenmesi.
• Bağımsız Denetim: Yükleme ve boşaltma sırasında tarafsız bir eksperin (SGS, TÜV) gözetim sağlaması.

4. Türkiye’ye Özgü Yasal Hususlar

• Çevre ve Nakliye İzinleri: Madenin taşınması için Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’ndan alınan izinler (örneğin, tehlikeli madde taşıma izni).
• Gümrük ve İhracat: İhracat yapılıyorsa İhracatçı Birlikleri kaydı ve gümrük beyannamesi hazırlığı.
• Yerel Yönetimler: Bazı bölgelerde yerel yönetimlerin nakliye için ek kısıtlamalar getirebileceği unutulmamalı.

5. Örnek Sözleşme Maddeleri

Madde 7 – Teslimat Koşulları
“Satıcı, madeni İzmir Limanı’nda CIF (Incoterms 2020) koşullarıyla teslim edecektir. Yükleme işlemi, sözleşme imzalandıktan sonraki 45 gün içinde tamamlanacaktır. Gecikme durumunda, satıcı geciken her gün için 500 USD ceza ödeyecektir.”

Madde 9 – Risk ve Sorumluluk
“Madenin yükleme limanındaki gemi küpeştesini geçmesiyle birlikte risk alıcıya geçer. Nakliye sırasındaki hasarlar alıcının sorumluluğundadır.”

6. Pratik Tavsiyeler

1. Incoterms Seçiminde Dikkat: Tarafların lojistik kapasitesine uygun bir teslimat şekli seçin (örneğin, alıcı lojistiği yönetemiyorsa CIF tercih edilebilir).
2. Net Takvim Belirleyin: Parti teslimatları için “haftalık/aylık” programlar hazırlayın.
3. Belge Yönetimi: Gümrük ve sevk evraklarının önceden hazırlanmasını sağlayın.
4. Alternatif Planlama: Grev, doğal afet veya nakliye firması iflası gibi durumlara karşı alternatif lojistik çözümler düşünün.

Sonuç (Teslimat Açısından)

Teslimat şartları, maden satım sözleşmelerinin en dinamik ve riskli aşamasıdır. Taraflar, Incoterms kurallarını netleştirmeli, risk paylaşımını adil şekilde dağıtmalı ve Türkiye’nin yerel mevzuatını dikkate almalıdır. Uzman hukuki danışmanlık ve teknik destekle hazırlanan sözleşmeler, ticari ilişkilerin sorunsuz yürütülmesini sağlayacaktır.

Bu nedenlerle maden satım sözleşmeleri özel tip sözleşme niteliğindedir. Genel düzenlemelere bağlı kalarak ancak, maden konusunda ki uzmanlık gerektiren kuralları içermesi gerekmektedir.

Ömer Günay